Communicatie is tweerichtingsverkeer

Communicatie is tweerichtingsverkeer

Effectieve communicatie is niet alleen jezelf helder verwoorden, maar ook actief luisteren. Effectieve communicatie is dus tweerichtingsverkeer.

Just because I know what I said, doesn’t mean I know what you heard

Alan Robert Neal

Tweerichtingsverkeer: zenden en ontvangen

Als iemand iets tegen je zegt, dan weet hij of zij niet wat het is dat jij hebt gehoord. Of je écht hebt begrepen wat de ander zei. Daarom bestaat effectieve communicatie niet alleen uit zenden maar ook uit ontvangen.

Actief luisteren

Door actief te luisteren controleer je of je de boodschap van de ander goed hebt ontvangen. In je eigen woorden geef je jouw begrip van de boodschap van de ander weer. Eventuele ruis op de lijn wordt met actief luisteren snel duidelijk, waardoor misverstanden voorkomen kunnen worden.

Voorbeeld

Je loopt op straat en je buurman staat in de voortuin de heg tussen jullie tuinen te snoeien. Hij zegt: “jouw kant van de heg kan ook wel een knipbeurt gebruiken”. Je mompelt verontschuldigend sorry en loopt snel naar binnen om mopperend de heggenschaar te pakken. Je wilde eigenlijk even rustig de avondkrant gaan lezen.

Zelfde voorbeeld – actief luisteren

Je loopt op straat en je buurman staat in de voortuin de heg tussen jullie tuinen te snoeien. Hij zegt: “jouw kant van de heg kan ook wel een knipbeurt gebruiken”. Jij antwoordt: “Ojee, je vindt het vervelend dat onze kant van de heg zo rommelig is”. De buurman lacht en zegt: “dat bedoelde ik niet, ik wilde voorstellen dat ik die andere kant ook wel even mee kan pakken.”

Blikschade aan de relatie

Als je niet actief luistert, dan weet de ander niet wat jij hebt gehoord. De buurman heeft geen idee dat jij je schuldig voelt en tegen je zin de heg gaat knippen. En in het slechtste geval geef je hem in je hoofd de schuld dat je geen tijd meer hebt voor je krant. Ruis op de lijn leidt hiermee tot blikschade aan jullie relatie.

Communicatie is tweerichtingsverkeer

Actief luisteren is één van de vaardigheden uit de Gordonmethode voor effectieve communicatie. Ook het gebruiken van ik-boodschappen of ik-taal is één van de vaardigheden. Want ik kan het niet vaak genoeg herhalen: communicatie is tweerichtingsverkeer.

De zes bouwstenen van de Gordonmethode

Actief luisteren en ik-boodschappen vormen samen met vier andere bouwstenen een samenhangend geheel van praktische vaardigheden voor effectieve communicatie. Ontwikkeld door humanistisch psycholoog Thomas Gordon, vandaar dat we dit de Gordonmethode noemen. Deze universele methode kun je in persoonlijke en professionele situaties gebruiken.

Als gecertificeerd Gordontrainer geef ik onder andere de trainingen Effectief Leiderschap en Persoonlijke en Professionele Effectiviteit. Liever je bekwamen in één specifiek onderdeel, zoals actief luisteren? Of één-op-één coaching? Neem dan hier contact op of plan direct een Zoom-afspraak in.

Druk van de ketel

Druk van de ketel

Je herinnert je vast nog wel een vergadering waar je geïrriteerd en boos uitliep. Omdat er een verkeerd besluit was genomen, er niet naar je geluisterd werd of omdat die ene collega maar onzinnige dingen bleef verkondigen. Je komt terug op je werkplek en een collega vraagt hoe de vergadering was. En het enige wat je kunt doen is foeteren: het was een slechte vergadering, je collega is een sufkop en het management weet niet wat het aan het doen is. Je ketel staat stevig onder druk.

Stoom afblazen

Dat foeteren is nodig. Het is niet meer dan stoom afblazen om de druk te halen van de ketel die je hoofd op dat moment is. Maar kan het ook handiger? Want je realiseert je waarschijnlijk ook dat je tijdens die ergerniswekkende vergadering geen effectieve inbreng meer had.

Wat er gebeurt in je hoofd

Eerst even wat theorie. Je kunt je hoofd zien als een ballon waarin je denken en voelen in balans zijn.

Stel nu dat er iets gebeurt waardoor je uit balans raakt: iemand zegt of doet iets wat je vervelend vindt, waardoor je wordt gekwetst of waar je van schrikt. Op dat moment neemt in die ballon het gevoel de overhand.

Een ketel onder druk

Als je gevoel de overhand neemt is er weinig plek over voor de ratio, waardoor je minder goed in staat bent om te denken. Iemand die jou op dat moment jou op je ratio aanspreekt, bijvoorbeeld door nieuwe feiten op tafel te leggen, andere argumenten in te brengen of vragen te stellen, zal merken dat je daar niet voor open staat. Vaak hoor je het zelfs letterlijk niet. Het is dus goed mogelijk dat, vanaf het moment dat  jouw ergernis ontstond, je niet meer zo goed weet wat er in de vergadering nog precies gebeurde.  En dat jouw inbreng voornamelijk bestond uit steeds feller je gelijk proberen te behalen.

Druk van de ketel

Eerst zal het gevoel moeten worden aangesproken, zodat je je kunt ontladen. Het ventieltje van de ballon openen om het teveel aan emotie te laten ontsnappen.

Of zoals ook wel wordt gezegd: stoom afblazen. Om de druk van de ketel te halen en de emotie te laten zakken. Zo ontstaat weer ruimte in je hoofd voor de ratio.

OK, maar hoe doe ik dat dan?

Er zijn drie dingen nodig om zelf de balans in je hoofd weer terug te krijgen: herkennen, oorzaak achterhalen en benoemen.

Herkennen

Het begint bij herkennen dat het gebeurt. Let maar eens goed op jezelf tijdens besprekingen. Wanneer word je onrustig, krijg je het gevoel dat er niet naar je geluisterd wordt, ga je steeds hartstochtelijker uitleggen waarom jouw idee het beste is of trek je je zelf juist terug uit het gesprek?

Oorzaak achterhalen

Vervolgens ga je bij jezelf na wat er toe leidde dat je emotie de overhand kreeg. Kwam het door die collega die je onderbrak voor je was uitgesproken? Of doordat je leidinggevende zonder toelichting je idee terzijde schoof? Of omdat degene die naast je zat geen koffie voor je inschonk en dat wel deed voor zijn andere buurman?

Benoemen

Vervolgens haal je de druk van de ketel door je emotie te benoemen. “Jij laat me niet uitspreken, zodat ik mijn inbreng in dit gesprek niet kan doen. Ik heb het gevoel dat ik mijn tijd zit te verspillen aan een gesprek waaraan ik niets kan bijdragen.” Of: “Je legt niet uit waarom je mijn idee afwijst. Daardoor weet ik niet hoe ik mijn idee kan verbeteren. Het voelt zinloos om nog nieuwe ideeën aan te dragen.” De eerste keren kan dit best spannend en ongemakkelijk voelen, maar je zult merken hoe weinig er eigenlijk nodig is om weer in balans te komen.

Een ander helpen stoom af te blazen

Soms zie je bij iemand anders de balans in de ballon verschuiven naar emotie. Bijvoorbeeld de medewerker die jij aanspreekt op zijn of haar gedrag. Of bij de collega wiens argumenten je in jouw enthousiasme over je eigen idee zonder nadere toelichting van tafel veegt. In dat geval kun je de ander helpen om stoom af te blazen door actief te luisteren[1] en te laten weten dat je ziet dat de ander schrikt of teleurgesteld is. Tijdens de vergadering of daarna in een één-op-één setting.

Minder foeteren

Naarmate je dit vaker doet, zal je ontdekken dat je de signalen van oplopende druk steeds eerder herkent.  Je kunt dan ook vroegtijdig een klein beetje stoom laten ontsnappen om weer in balans te komen. Je komt dan minder vaak met een hoofd vol emotie uit een bespreking en hoeft minder te foeteren. En hoewel een beetje foeteren op zijn tijd best lekker is, is minder hoeven foeteren nog fijner.


[1] Daar schreef ik al eerder een blog over: https://spaarnheuvel.nl/luisterkunst/

Luisterkunst

Mijn tienjarige dochter tekende dit oog. Een heel realistisch oog waarin veel details kloppen. En dat het resultaat is van veel oefenen: verschillende technieken uitproberen en kijken naar hoe beroemde kunstenaars een oog tekenen. Net zolang tot het gewenste resultaat werd bereikt. En ook na dit oog volgden er nog vele versies. Sommigen minder geslaagd, maar de basisversie wordt nog steeds beter.

De kunst van het luisteren

Luisteren1 is een kunst. Net als het leren bespelen van een muziekinstrument, het beoefenen van een sport of het tekenen van een realistisch oog.  Een kunst leren gaat gepaard met vallen en opstaan (ik herinner me de huil- en driftbuien waarin weer een tekening werd verscheurd maar al te levendig). Ook waarlijk luisteren zodat de ander zich gehoord voelt, vraagt vaardigheid, inzet en zelfreflectie. 

Waarlijk luisteren

Wat we vaak doen als we naar iemand luisteren, is tegelijkertijd alvast een antwoord of reactie formuleren. We wachten tot de ander stopt met praten zodat we zelf weer kunnen praten. Luisteren met bijbedoelingen is dat. Waarlijk luisteren is gericht op het begrijpen van de ander, op basis van wat die zegt, én niet zegt. Om zeker te weten dat je de ander begrijpt, geef je jouw “vertaling” van dat wat je hoorde terug. Met als bijkomend effect dat je gesprekspartner zich begrepen en gehoord voelt.

De techniek: actief luisteren

Om goed te kunnen luisteren, is het belangrijk dat je de tijd neemt en alle doelen behalve het begrijpen van de ander parkeert. Ook het vormen van een oordeel over dat wat de ander zegt moet je (tijdelijk) uitschakelen. Deze luistertechniek noemen we actief luisteren. De techniek is actief omdat je niet alleen knikt en humt, maar actief vertaalt wat je hoort en dat uitspreekt om bij de ander te toetsen of je het goed begrepen hebt.

Actief luisteren kun je leren

Als je geen autodidact bent, dan kun je je in luisteren bekwamen door te oefenen , te reflecteren op de minder geslaagde versies en door les te nemen. Bijvoorbeeld door het volgen van een training gebaseerd op het communicatiemodel van Thomas Gordon. Ga je liever zelfstandig aan de slag? Kijk dan hoe anderen het doen, ga veel oefenen, vraag feedback en reflecteer  op je eigen minder geslaagde versies en oefen weer verder. Want het spreekwoord is niet voor niets: oefening baart kunst.


1. Wellicht ten overvloede: luisteren ≠ gehoorzamen. Veel ouders en leerkrachten die stellen dat kinderen niet luisteren, bedoelen eigenlijk dat kinderen niet doen wat hen gevraagd of opgedragen wordt. Is niet hetzelfde. 

Perspectief

Twee bijzondere boeken kwamen gelijktijdig (weer) op mijn pad, elk met hun eigen perspectief op de wereld. Tonke Dragt schrijft in “Geheimen van het wilde woud” over trouw, eer en goed en kwaad. “Schorshuiden” van Annie Proulx gaat onder andere over de botsing van culturen als Europeanen aan land komen in Noord-Amerika.

“De bomen waren allemaal dik en oud, en groeiden bijzonder grillig. En hoe verder ze kwamen, hoe dichter het kreupelhout werd dat hen omringde.”

Uit: Geheimen van het Wilde Woud – Tonke Dragt

Verschil in perspectief

Het woud speelt in beide boeken een hoofdrol. En wordt vanuit verschillende invalshoeken aan de lezer getoond, waardoor verschillende perspectieven zichtbaar worden. Culturele achtergrond, tijdsgeest, persoonlijkheid: ze maken dat je hetzelfde beeld of dezelfde situatie anders ziet en interpreteert dan een ander. De groene mannen beschouwen het Wilde Woud als een plaats van vrede, voor ridder Tiuri is het Wilde Woud onbekend en daarmee angstwekkend en voor de Zwarte ridder is het een uitvalsbasis voor oorlogsvoering. En het bos in het noorden van Amerika is bron van leven voor de indianen en bron van rijkdom voor de Europese houthakkers.

Toch hetzelfde plaatje

Dus als je je nou morgen tijdens die vergadering afvraagt waarom er zo lang wordt gesproken over wat het volgende nieuwe product moet worden, bedenk dan dat jij een ridder bent met een ander plaatje in je hoofd dan de groene mannen, de houthakkers en de indianen. Omdat er geen boek met uitleg voor je klaarligt, geeft vragen en actief luisteren je de beste kans om het plaatje van de ander in beeld te krijgen. En dan zou het zomaar kunnen dat iedereen het toch over hetzelfde heeft. Gewoon een kwestie van perspectief.

“Schreeuwend rode esdoorns staken vlammend af tegen de zwarte sparren”

Uit: Schorshuiden – Annie Proulx